FIZJOLOGICZNA INSULINOOPORNOŚĆ MŁODZIEŻY BĘDĄCEJ W OKRESIE DOJRZEWANIA.

Insulinooporność polega na zaburzeniu homeostazy glukozy poprzez zmniejszenie wrażliwości tkanek docelowych (komórki mięśniowe, tłuszczowe i wątrobowe) na insulinę, pomimo że jej stężenie w surowicy krwi jest prawidłowe.

Oporność na insulinę powstaje w wyniku działania czynników genetycznych oraz środowiskowych. Znaczący wpływ ma również otyłość i okres dojrzewania płciowego. Fizjologicznie, dzieci będące w fazie przedpokwitaniowej, mają wyższą wrażliwość na insulinę. Następnie obserwuje się rozwój insulinooporności pokwitaniowej, natomiast pod koniec okresu dojrzewania dochodzi do zwiększenia insulinowrażliwości, jednakże nie do poziomu sprzed okresu dojrzewania. Dojrzewanie to również istotny okres dla przyrostu otłuszczenia ogólnego oraz rozlokowania tkanki tłuszczowej w organizmie. Tkanka tłuszczowa jest miejscem syntezy aktywnych biologicznie adipocytokin, których stężenie zmienia się w okresie dojrzewania, co sprzyja powstawaniu fizjologicznej insulinooporności. Niestety, wisceralne gromadzenie tkanki tłuszczowej występujące w wieku rozwojowym jest ważnym bodźcem sprzyjającym rozwojowi zespołu metabolicznego.

Współistnienie otyłości oraz insulinooporności prowadzi do hiperglikemii oraz rozwoju jawnej cukrzycy typu 2.

Nadwaga i otyłość zaburza funkcje metaboliczne, przyczyniając się do powstawania stanu zapalnego w tkance tłuszczowej oraz w innych narządach, co ostatecznie prowadzi do nagromadzenia tłuszczu w innych niż tkanka tłuszczowa narządach i tkankach. Nasilona lipoliza przyczynia się do wzrostu stężenia we krwi triacylogliceroli (TG) oraz wolnych kwasów tłuszczowych. Powoduje również rozwój przewlekłej reakcji zapalnej, ponieważ powstająca otyłość uruchamia kaskadę czynników prozapalnych. Wzrost stężenia insuliny we krwi stymuluje także resorpcję zwrotną sodu w kanaliku bliższym nefronu, wywołując tym samym wzrost stężenia sodu w surowicy krwi, co predestynuje do rozwoju nadciśnienia tętniczego.

Zjawisko insulinooporności często związane jest ze stosowaniem nieodpowiednio zbilansowanej diety, przy równoczesnej niskiej aktywności fizycznej.

Jak uchronić młodego człowieka przed insulinoopornością?

• Pracujące komórki mięśni zwiększają wrażliwość komórek na insulinę. Zalecany jest regularny umiarkowany (60 minut /dobę) wysiłek fizyczny o charakterze aerobowym, który w połączeniu z racjonalnym żywieniem zmniejsza ryzyko rozwoju insulinooporności, poprzez sprawniejszy metabolizm glukozy w mięśniach oraz zwiększenie ilości receptorów insulinowych.
• Istotne w diecie młodzieży dojrzewającej jest dostarczenie pełnowartościowego białka (lekkostrawne twarogi, chudy drób i wędliny drobiowe, chude ryby słodkowodne i morskie, jaja oraz z grupy produktów pochodzenia roślinnego: nasiona roślin strączkowych, produkty zbożowe, warzywa, owoce oraz orzechy) w ilościach 10–15% wartości energetycznej diety zapewniającego budowę nowych struktur organizmu. Zbyt niska podaż białka powoduje zaburzenia wzrostu i rozwoju, natomiast nadmierne jego spożycie skutkuje wzrostem stężenia insuliny i insulinopodobnego czynnika (IGF–1) we krwi, nadmiernym obciążeniem metabolicznym wątroby i nerek oraz zwiększonym ryzykiem rozwoju otyłości.
• Spożywanie węglowodanów złożonych (ciemne pieczywo, kasze z pełnego przemiału, ryż, makarony, ziemniaki, warzywa, nasiona roślin strączkowych), a ograniczenie tych zawierających cukry proste. Wykazano, że spożycie cukrów prostych (obecnych w pieczywie cukierniczym, słodyczach i słodzonych napojach) stymuluje objawy hiperglikemii i hipoglikemii.
• Kwasy tłuszczowe nienasycone z rodziny n-3, posiadają szczególne właściwości prozdrowotne, zwiększając wrażliwość tkanek na insulinę. U osób, których dieta jest bogata w wielonienasycone kwasy tłuszczowe n-3 pozyskiwanych z ryb, tranu oraz owoców morza następuje wzrost insulinowrażliwości.
• Liczne badania wykazały, że zbyt niskie stężenie witaminy D3 we krwi, szczególnie u dzieci z nadwagą, jest związane z występowaniem insulinooporności. Witamina D3 w sposób bezpośredni wpływa na funkcję wydzielniczą trzustkowych komórek β, a więc na regulację syntezy i sekrecji insuliny.
• Niedobór magnezu może zwiększać oporność na insulinę. Magnez stanowi składnik wielu enzymów wpływając na wzajemne oddziaływanie między insuliną i glukozą oraz bierze udział w syntezie insuliny. Dobrym źródłem magnezu w diecie mogą być: kakao, orzechy, kasza gryczana, ryż brązowy, produkty zbożowe, ziarna sezamu, nasiona roślin strączkowych oraz wody mineralne.

Podsumowując, występujące u otyłych dzieci powikłania metaboliczne mogą być obecne już w okresie przedpokwitaniowym, ale grupą szczególnie zagrożoną są dzieci w wieku dojrzewania. Nadwaga, czy otyłość mogą jeszcze bardziej nasilać fizjologiczną insulinooporność i prowadzić do licznych powikłań metabolicznych. Rogowacenie ciemne (charakterystyczne brązowe przebarwienia i brodawkowate rozrosty naskórka na skórze karku, pod pachami i pachwinami) może być istotnym markerem insulinooporności. Ale o tym już w innym artykule :)

Bibliografia:

• ZNACZENIE ŻYWIENIAW FIZJOLOGICZNEJ INSULINOOPORNOŚCIU MŁODZIEŻY BĘDĄCEJ W SKOKU POKWITANIOWYM. Zuzanna Goluch-Koniuszy, Maria Salmanowicz. BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – L, 2017, 1, str. 8 – 16
• Kunachowicz W., Nadolna I., Przygoda B., et al.: Tabele wartości odżywczej produktów spożywczych i potraw. 2005, IŻŻ, Warszawa.
• Występowanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej i lipidowej u dzieci z otyłością prostą w zależności od wieku oraz stopnia otyłości. Monika Skoczeń, Kacper Radwański, Joanna Chrzanowska, Agnieszka Zubkiewicz-Kucharska. Endokrynol. Ped. 13/2014;4(49):27-36.